SAMPRAPTI-GHATAK
DOSA-tridosa(bhinna bhinna udar rogo me bhinna bhinna doso ki pradhanta)
DUSYA-pradhanth rasa,udak, tatha anyatha anya dusti bhi
ADISTHAN-udar
SROTAS-anna vah evam puris vah, rasvah,raktavah,udakvah ,svedavah(anya srotodusti bhi)
PURVA RUPA
chhunnashah svaadatisnigdhgurvannam pachyte chirat.
Bhuktam vidaarte sarvam jirnajirnam na vetti cha.
Sahte naatisauhitymeesachchhophascha padayo.
Shasvadvalchhayoalpealpi vyayaame svasmrachchhati.
Vradhih purisnichyo ruksodavartahetuka.
Bastisandhau rugaadhmaanam vardhate paatyateapi cha.
Aatanyate cha jadharmapi lagvalpabhojanat.
Raajijanm valinaash iti lingham bhabisytaam.
SAMANYA RUPA
kuchheraadhmaanmaatopah shophah paadakarasya cha.
Mandoagnih shlakshangandtvam kasharyam chodarlaksanam.
BHEDA
1.Vatodar
2.Pittodar
3.Kaphodar
4.Sannipatodar
5.Plihodar
6.Badhodar
7.Chhatodar
8.Jalodar
prathagdosaih samastaisch plihbadhchhatodakaih.
LAKSAN
VATODAR
kuchhipaadpaadvrasansvathuh,udarvipatnam,aniyatau cha vradhihraso,kuchhipaarsvashulodaavartaangangmardaparvbhedashuskakaaskaasharydauvalyaarochakaavipaakaah,adhogurutvam,vaatvarchomutrasangah,svavaarudtvam cha nakhnayanvadantvagmutravarchasaam,api chodaram tanvasitaraajisirasantatam,aahatamaadhmaatdratshabdvat bhavati,vayuschordhvmadhastiryak cha sashulshabdascharti...
PITTODARA
daahjwaratrasnamurchhaatisaarbhramaah katukasytvam haritahaaridratvam cha nakhanayanvadanatvagmutravarchasaam, api chodaram neelpeetahaaridraharitataamrarajisiraavanadham dahaate ,duyate,dhupyate,usmaayte,svidhate,klidhate,madusparsham chhiprapaakam....
KAPHODARA
gauravaarochakaavipakaangmardah , suptih, padipaadmushurushophah,utkleshnidrakaasaswasaah,shultvam cha nakhanayanvadantvagmutravarchasaam, api chodaram shuklaraajisiraasantatam,guru,stimitam,sthiram kadhinam....
SANNIPATODARA
sarvesaamev dosaadaam samstaani lingaanyupalabhyante ,varnaascha sarve nakhaadisu,udarmapi nanavarnarajisirasantatam....
PLIHODARA
daurbalyaarochakaavipaakvarchomutragrahtam:tampraveshpipasaangmardashchhardimurchhaangsaadkaasasvasmradujwaraanaahagninaashkaarshyaasyaparvbhedakosthavaatshulaani,api chodaramrudavardam vivardam vaa neelharitahaaridraraajimadbhavati:, evmev yakradapi daksidparsvstham kuryaat...
BADHAGUDODARA
trasnaadaahjwarmukhtaalushosorusaadkaasasvasdaurvalyaarochakaavipakovarchomutrasangaadhmaanchchhardichhavadhushirohrannabhigudshulaani,api chodaram mudvaatam sthirmarudam neelraaji siraavanandramraajikam vaa praayo naabhyupari gopuchchhvadbhinirvartat iti....
CHHIDRODARA
tadadho naabhyaah praayoabhivardhamaanamudkodaram bhavati, yathabalam cha dosaadaam rupaadi darshyati, api chatur: salohitneelpeetpichchhilkudapgandhyaamvarch upveshate, hikkasvaskasatrasnapramehaarochakaavipakdaurvalyparitascha bhavati....
(susrut-parisravi udar)
JALODARA
anannkaanchhaapipaasaagudsravshulsvaskasdauvalyaani,chodaram nanavardrajisirasantatmudakpurndratichhobhsansparsham bhavati...
SADHYAASAADHYATA
vatodar,pittodar,kaphodar,pilihodar-uttarottar kastsaadhya
vadhagudodar-15 din se adhik rahne par asadhya
chhatodar-krachhsadhya
jalodar-asadhya
Purvokta 8 udar rogo ke atirikta,AJATODAK evam JATODAK avastha bhedo ka ullekha bhi acharyo ne kya .Ajatodak ke pradhan laksan-
1.Jal ka sanchay na hona
2.Udar pradesh me ashotha arthat shoth na hua ho.
3.Hraday,naabhi,vanksan ,kati evam gud pradesh me shul.
4.Udar pradesh par shirajalon ka paya jana.
5.Udar me gudgudahat ityad
CHIKITSA
VATODARA
snehang,svedan,virechan,kapde se bandhana,dugdhpaan(udar rogo me nitya shodhan/virechan). Aasthapan,anuvasan vasti.
PITTODAR
bali-virechan
durbal-anuvasan,chhir pradhan,niruh vasti.
KAPHODAR
snehan,svedan,virechan,katu-chhar-kapha nashak anna se sansrashan.
SANNIPATODARA
sabhi laksan hone par asadhya.
PILIHODARA
vata,pitta,kapha,rakta ka anubandh hota he.
Snehan,svedan,virechan,niruh,anuvasan,vaam bahu me shira ka vedhan(susruta-karpur ke madhya bhag me)
rohitakaadi yoga
AGNIKARMA-vatakapha pradhan pilihodar me vaam karpur ke madhya me.
BADHODARA
svedan,sehud ke dudh ki niruhvasti, anuvasan, tiksn virechan.
CHHIDRODARA
trasna, svas, kasa, jwar, hone par asadhya.
JALODAR
gomutra mile tiksn chhar, ausadha.Dipniye kaphanashak ahar.
Sabhi udar roga tridosaja hai tatha sabhi me deepnye chikitsa karni chahye.
PATHYA-
yav,mung,dhan,dudh,mutra,asav,sura.
Khatte anar ka ras,grat,kali mirch yukta bhat.
APATHYA
machhali,chaval ka ata,til,vyayam,usna,namkeen,khatte,guru anna,adhik jal
sabhi udar rago me takra prastha he.
YOGA
1.Narayan churna(virechnaarth)
2.Hapusaadh churna
3.Neelinyaadi churna
4.Snuhi chhir grat
5.Haran ka churna go mutra se
6.Chhaar vatika(bakari ki ledi aur go mutra ka yoga)
7.Piplyadi lavan
8.Erand tail
tridosa udar roga me ant me sarpvis chikitsa.
BADHGUDODARA/CHHIDRODARA ME SHALYACHIKITSA
nabhi ke neeche vaam parsv me 4 angul lamba cheera ,aaton me grat lagakar avrodh hataye,phase aate alag alag kare ,chhidra hone par 4,6ya 10 cheeton(kaale) se katvakar chhidra band ho jane par cheeto ka shes sareer kat de aur tvacha ka seevan kare.
JALODARA-
nabhi ke adha udar pradesh ke vaam bhag me nadi yantra(canula) se vedh kar jal nikale.
PATHYA
6 mas tak dudh
agle 3 mas tak dudh ,pey
agle 3 mas tak dugdh,kodon,saanvaa.